Karbon Ayak İzi Hakkında Bilmeniz Gerekenler 

Bireylerin, toplumların yaşamsal alışkanlıkları gezegen üzerinde önemli etkiler yaratır. Yemek alışkanlıklarından endüstriyel üretim süreçlerine kadar son derece geniş bir alanı kapsayan bu alışkanlıklar Dünya’nın kaynaklarının tükenmesine, doğal yaşam alanlarının zarar görmesine neden olur. Karbon ayak izi kavramı da tam olarak bununla bağlantılıdır. Peki, karbon ayak izi nedir ve daha yaşanılabilir bir dünya için nasıl azaltılır? 

Karbon Ayak İzi Nedir? 

Karbon ayak izi hem araba kullanmak ve televizyon izlemek gibi günlük faaliyetlerden hem ürünlerin üretim ve tüketim süreçlerinden kaynaklanan toplam sera gazı miktarıdır. Tüm eylemlerin gezegendeki etkilerini göstermek için kullanılır. Ton cinsinden ifade edilen karbon ayak izi; bireylerin, kurumların ya da ürünlerin doğrudan veya dolaylı olarak neden olduğu karbon emisyonunun ölçülmesini sağlar. 

Karbon ayak izi yalnızca üretimde, ısınmada ya da ulaşımda fosil yakıtların kullanılmasıyla ilgili değildir. Aynı zamanda tüketilen malların ya da hizmetlerin üretimi için gereken elektriğin üretilmesi, hayvancılık faaliyetleri ve daha niceleri dolaylı olarak karbon emisyonu yaratır. 

Karbon Ayak İzi Türleri 

Karbon ayak izi; bireysel karbon ayak izi, ürün karbon ayak izi ve kurumsal karbon ayak izi olmak üzere üç grupta değerlendirilir: 

Bireysel Karbon Ayak İzi: Bireysel karbon ayak izini bireylerin tüketim alışkanlıkları belirler. Ulaşım araçlarının kullanımı, ısıtma ya da soğutma için yaşam alanlarında kullanılan elektrikli ürünler, yeme içme alışkanlıkları, satın alınan hizmetler ve geri dönüşüm alışkanlıkları bireysel karbon ayak izini oluşturur. 

Ürün Karbon Ayak İzi: Ham maddelerin çıkarılmasından işlenmesine, bu süreçler için gerekli olan enerjinin üretilmesinden ürünlerin müşteriler tarafından kullanılmasına, atıkların işlenmesinden ürünlerin taşıma işlemlerine kadar olan tüm faaliyetler ürün karbon ayak izini oluşturur.  

Kurumsal Karbon Ayak İzi: Şirketlerin ya da kuruluşların gerçekleştirdiği faaliyetlerine bağlı karbon emisyonları kurumsal ayak izini oluşturur.  

Ciddi çevresel etkileri bulunan karbon ayak izinin hem bireysel hem küresel düzeyde doğru şekilde yönetilmesi hayati önem taşır. Tüketimin bilinçli olarak gerçekleştirilmesi, enerji verimliliğinin sağlanması, yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş yapılması karbon ayak izinin azaltılması için alınabilecek önlemlerdir.  

Karbon Ayak İzi Nasıl Hesaplanır? 

Karbon ayak izini hesaplamak için tek bir ölçüm yöntemi bulunmaz. Farklı ölçeklerde karbon ayak izi hesabı yapabilmek için birçok faktörü dikkate almak gerekir. Aslında bu bir ölçümden ziyade bir tahmin gibi değerlendirilebilir. Hem bilimsel topluluklar hem çeşitli uluslararası standartlar tarafından belirlenmiş kriterlerle ülkelerin, şirketlerin ya da bireylerin karbon ayak izi yaklaşık olarak hesaplanır. 

Karbon ayak izinin hesaplamalarına kılavuz olan ilke ve araçlar Birleşmiş Milletler’in İklim Değişikliği Üzerine Hükümetlerarası Paneli (IPCC) tarafından sağlanmıştır. Bu ilke ve araçlar ülkelerin, kurumların ya da bireylerin karbon ayak izinin hesaplanmasında kullanılacak kriterleri de belirtir. 

Örneğin ülkelerin karbon ayak izi; yıllık fosil yakıt tüketimi, endüstriyel üretim değerleri, toplam elektrik üretimi, yetiştirilen hayvan sayısı, arazilerin kullanımı (kent, orman ve tarım alanları) ve ekonomik göstergeler üzerinden hesaplanır. 

Toplam karbon emisyonu ortaya çıkarıldıktan sonra karbon emisyonunun azaltılması adına gerçekleştirilmiş faaliyetlerin değeri de toplam karbon emisyonu miktarından çıkarılmalıdır. Örneğin ülke, şirket ya da birey düzeyinde dikilen ağaçların karbon emisyonunu azaltma değeri, toplam karbon emisyonundan düşülmelidir.  

Litre bakımından kullanılan dizel yakıt miktarı, metreküp bakımından metan gazı miktarı, hektar bakımından ekim alanları, kilometrekare bakımından yeni orman alanları ve çiftlik hayvan sayılarını tek bir ölçü birimine çevirmek, IPCC tarafından yayımlanmış dönüşüm tabloları sayesinde mümkündür. Bu tablolar sayesinde farklı değerler CO2 değerlerine dönüştürülebilir.  

Bazı projelerin karbon ayak izini hesaplarken farklı parametreleri göz önünde bulundurmak gerekebilir. Örneğin, büyük bir güneş enerjisi santralinin inşası sırasında yüksek bir karbon emisyonu miktarı ortaya çıkabilir. Fakat tesisin amaçları ve sonuçları düşünüldüğünde (ulaşım yolunun kısalması ve bu yolu kullanan araçların daha az karbon emisyonu oluşturması) fosil yakıt tüketimi azalacak ve uzun vadede karbon emisyonlarının düşürülmesine katkı sağlayacaktır. Yani başlangıçtaki yüksek karbon ayak izi, sürdürülebilir bir enerji kaynağına geçiş yapıldığı için ciddi oranda azalacaktır. 

Kurumsal Karbon Ayak İzi Nasıl Hesaplanır? 

Kurumsal karbon ayak izinin ölçümü ve raporlanması için küresel bir standart olan GHG (Greenhouse Gas) Protokolü kullanılır. Bu protokolle şirketler tarafından üretilen karbon emisyonlarının ölçümü, yönetimi ve raporlanması sağlanır. Böylece şirketlerin yarattığı çevresel etki tutarlı ve şeffaf bir şekilde görülebilir. 

Dünya Sürdürülebilir Kalkınma İş Konseyi (WBCSD) ve Dünya Kaynakları Enstitüsü (WRI) tarafından oluşturulmuş olan bu protokol dünya genelinde kabul görmüştür. Bu protokol şirketlerin neden olduğu sera gazı emisyonlarını doğrudan sera gazı emisyonları, dolaylı sera gazı emisyonları ve diğer dolaylı emisyonlar olmak üzere üç grupta değerlendirir:  

Doğrudan Sera Gazı Emisyonları 

Şirketlerin sahip olduğu ya da kontrol ettiği tüm kaynakların neden olduğu karbon emisyonlarını gösterir. Ortaya çıkan bu karbon emisyonu şirket faaliyetlerinin bir sonucudur ve şunları kapsar:  

• Fosil yakıt kullanan fırınlar, kazanlar ya da jeneratörler, 
• Şirket filosunda bulunan ve fosil yakıt kullanan tüm motorlu taşıtlar, 
• Üretim faaliyetlerindeki kimyasal reaksiyonlar ve diğer endüstriyel süreçler, 
• Şirketlerdeki atıkların arıtılması ve dönüştürülmesi süreçleri. 

Doğrudan sera gazı emisyonları, şirketlerin üretmiş olduğu toplam sera gazı emisyonlarının en önemli parçasını oluşturur. 

Dolaylı Sera Gazı Emisyonları 

Dolaylı sera gazı emisyonları, şirketlerin kendilerinin doğrudan üretmediği fakat tükettiği enerji kaynakları nedeniyle atmosfere sağlanan sera gazı emisyonlarını gösterir. Örneğin, enerji tedarikçileri veya diğer iş ortakları tarafından atmosfere salınan sera gazı emisyonlarıdır. 

Diğer Dolaylı Sera Gazı Emisyonları 

Şirketlerin faaliyetleriyle bağlantılı olan fakat şirketlerin doğrudan sahip olmadığı ya da kontrol edemediği tüm sera gazı emisyonlarını ifade eder. Kapsamıysa şu şekildedir:  

• Satın alınan ürünlerin ya da hizmetlerin üretilmesi sırasında ortaya çıkan emisyonlar, 
• Satın alınan yakıtların ve enerjinin üretilmesi sırasında ortaya çıkan emisyonlar, 
• Üretim süreçleri sonucu ortaya çıkan atıkların bertaraf edilmesi ya da geri dönüştürülmesi sonucu oluşan emisyonlar, 
• Ürünlerin taşınması ve dağıtılması nedeniyle ortaya çıkan emisyonlar, 
• Ürünlerin kullanım süreleri boyunca ortaya çıkan emisyonlar, 
• Ürünlerin kullanım ömrü sona erdiğinde geri dönüştürülmesi ya da bertaraf edilmesi sürecinde ortaya çıkan emisyonlar. 

Diğer dolaylı sera gazı emisyonları şirketler için ölçülmesi ve yönetilmesi en zor olan sera gazı emisyonu türüdür.  

Karbon Ayak İzi Nasıl Azaltılır? 

Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) tarafından açıklanan verilere göre dünyanın bu yüzyılın sonuna kadar yaklaşık 3 santigrat derece ısınması muhtemel. IPCC’ye göreyse sıcaklıkların 1.5 dereceden daha fazla artması, iklim değişikliğinin neden olduğu sıcak hava dalgaları ya da fırtınalar gibi ekstrem hava olaylarını sıklaştıracak. Bu yüzden ülkelerin, şirketlerin ve bireylerin hızlı önlemler almaları son derece önemli. 

Ülkelerin Alabileceği Önlemler 

• Fosil yakıt endüstrisini tamamen ortadan kaldırmaya yönelik adımlar atmak. 
• Fosil yakıt endüstrisinin sübvanse edilmesini durdurarak buradaki sübvansiyonları yenilenebilir enerjiye kaydırmak. Rüzgâr ve güneş gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını artırmak.  
• Gezegenin ısınmasına ve kirlenmesine neden olan kömürlü termik santralleri aşamalı olarak kapatmak, yeni kömürlü termik santrallerin inşa edilmesi sınırlandırmak. 
• Ulaşım sektörünün çevresel etkilerinin azaltılması adına toplu taşımayı teşvik etmek, elektrikli araçlara yatırımlar yapmak ve fosil yakıtlarla çalışan araçlara sınırlamalar getirmek. 
• Binaların ısıtılması ve elektrik ihtiyaçlarının karşılanması adına fosil yakıtların kullanılmasını sınırlandırmak, binalarda enerji verimliliği sağlamak. 

Şirketlerin Alabileceği Önlemler 

• Verimli aydınlatma seçeneklerine geçilmesi, güneş panelleri kurulması ya da cihazların enerji tasarruflu hâle getirilmesi gibi önlemlerle enerji verimliliğini artırmak. 
• Sera gazı emisyonlarının atmosferden uzaklaştırılmasını sağlayacak ağaç dikimi gibi projelere yatırım yapılarak karbon emisyonları dengelemek. 
• Güneş, rüzgâr ya da hidroelektrik gibi düşük sera emisyonu üreten ya da hiç sera gazı üretmeyen yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş yapmak. 
• Karbon emisyonu yönetimi yapabilmek adına yazılımlar kullanmak. 
• Çevre dostu ambalajlar seçmek ya da atıkların geri dönüştürülmesi gibi yöntemlerle atık yönetimi sağlamak. 
• Yenilenebilir enerji kaynaklarının gelişimini desteklemek amacıyla yenilenebilir enerji sertifikaları almak.  

Bireylerin Alabileceği Önlemler 

• Yerel ve mevsimsel gıda ürünlerini tüketmek, et tüketimi sınırlandırmak, yeniden kullanılabilen alışveriş çantaları tercih etmek, plastik ambalajlı ürün tüketimini sınırlandırmak ve gıda israfını önlemek. 
• Yeni giysi alımını sınırlandırmak, geri dönüştürülmüş malzemelerden yapılmış giyim ürünleri satın almak. 
• Elektrikli araçlar tercih etmek, toplu taşıma araçlarını ve paylaşımlı araçları kullanmak. 
• Duş sürelerini kısaltmak, bulaşık yıkama ya da diş fırçalama gibi eylemlerde suyu kapatmak, enerji verimliliği sunan ürünler kullanmak. 

Karbon Ayak İzinin Azaltılması Neden Önemli? 

Karbon ayak izinin azaltılması çevreyi, ekonomiyi ve kamu sağlığını olumlu yönde etkiler. Tüm dünyada hem bireysel hem kolektif olarak atılacak adımlar, beraberinde şu avantajları getirebilir: 

• İklim krizine karşı önemli bir adım atılmış olur. Buna bağlı olarak geniş vadede küresel sıcaklık oranları yavaşlar, su ekosistemlerinin korunması sağlanabilir, okyanus asitlenmesi önlenir ve buzullardaki erime yavaşlatılabilir. Su ve kara ekosisteminin korunması sağlanırken bu ekosistemlerdeki biyoçeşitlilik de korunur. 
• Uzun vadeli bir sonuç olarak iklim değişikliğine bağlı olağanüstü hava olaylarının sayısında azalma görülebilir. Hava ve su kalitesi iyileşeceği için hem biyoçeşitlilik hem insan sağlığı korunabilir.  
• Hava kirliliği nedeniyle artan ölümler azalacağından sağlık sistemleri üzerindeki baskı hafifler. İnce partikül maddeler nedeniyle ortaya çıkan hastalıkların azalması, bu alanda harcanan milyarlarca dolardan da tasarruf edilmesini sağlayarak küresel ekonominin canlanmasına katkı sağlar. 
• Hayvanlar arasında zorunlu yer değiştirmeye bağlı rekabet ortadan kalkar. İklim değişikliği nedeniyle uyumlanmakta zorluk yaşayan ve hayatta kalmak için mücadele eden türler üzerindeki baskı hafifler. Hava, su ve gıda kalitesinin artmasıyla ekosistemler daha sağlıklı hâle gelir, bitki ve hayvan popülasyonu korunur.  

Küresel sıcaklık artışının 1.5 dereceden fazla olmaması, dünyadaki iklimi korumak açısından hayati öneme sahiptir. Fakat Birleşmiş Milletler raporlarına göre yüzyılın sonuna kadar sıcaklık artışının 2.8 derece civarında olacağı tahmin edilmektedir. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ve Paris Anlaşması gibi küresel anlaşmalar ve çerçeveler karbon ayak izinin azaltılması konusunda rehberlik sağlar. 

Yaşanabilir Bir Gezegen İçin Sıfır Karbon Ayak İzi Hedefleri! 

Bireysel, kurumsal ve küresel karbon ayak izini azaltarak iklim değişikliğinin olumsuz etkilerini hafifletmek, biyoçeşitliliği korumak ve gelecek nesillere çok daha yaşanılabilir bir gezegen bırakmak mümkündür. Tüm dünyada yenilenebilir enerji, yeniden ağaçlandırma ve yeniden kullanılabilir teknolojiler teşvik edilirken hem bireysel hem kurumsal olarak karbon ayak izinin azaltılması adına gerekli adımların atılması gerekir. 

QuickCarbon olarak biz, geliştirdiğimiz kullanıcı dostu yazılımımızla ISO 14064-1:2018 Standardı ve GHG Protocol’e göre hesaplamalar yapmanızı ve raporlar hazırlamanızı mümkün hâle getiriyoruz. Siz de QuickCarbon ile kurumsal ayak izinizi hesaplayabilir, elde ettiğiniz sonuçları değerlendirerek kurumsal karbon ayak izinizin azaltılması için stratejiler geliştirebilirsiniz.